stabat mater dolorosa

de oorsprong

Het Stabat Mater is een sequens of een vervolgstuk, een melismatisch gezang (het zingen van meer noten op een lettergreep) dat sinds de Karolingische Renaissance het Alleluja in de mis afsloot - en zo bekend werd als het Jubilus.

De woorden werden syllabisch genoteerd waardoor er een ritmisch metrum met accenten ontstond. Een prima geheugensteun om de getoonzette teksten te onthouden.

het gebruik

In tegenstelling tot de meeste sequensen, werd het Stabat Mater in de Middeleeuwen niet opgenomen in de officiële liturgie. Aanvankelijk was het eerder een processiegezang bij een boetetocht en later de kruisweg. In 1570 werd het Stabat Mater in het Missale Romanum gebruikt als tussenzang in de dodenmis en tijdens de vrijdagsdienst na Palmzondag.

Nadat het Concilie van Trente de uitvoering ervan in de liturgie verbood, maakte het Stabat Mater twee eeuwen later, in 1727, opnieuw deel uit van het standaardrepertoire van de Rooms-katholieke kerk en werd het ingezet tijdens het feest van de Zeven Smarten van Maria, op 15 september.

het gedicht

Naar de oorsprong van het ontroerende gedicht blijft het tot op heden gissen. Sommige muziekwetenschappers noemen de naam Jacopene da Todi (ca. 1228-1306), terwijl anderen menen dat het Stabat Mater door een Italiaanse, Franse of zelfs Engelse Franciscaner monnik uit de 13de eeuw werd gecreëerd.

Wie het ook mag zijn, de auteur is er alvast in geslaagd om de emoties en gevoelens die Maria ondergaat bij het aanschouwen van haar stervende zoon haarfijn te schilderen. Dat verklaart ook waarom het gedicht van bij het ontstaan zo geliefd is bij musici: het geeft hen de unieke kans om in één werk verschillende gemoedstoestanden muzikaal uit te werken.

Het Stabat Mater werd intussen al door meer dan 400 componisten getoonzet.

de versie van Pergolesi

Pergolesi’s Stabat Mater is een opdrachtwerk, bedoeld om de oorspronkelijke compositie van Alessandro Scarlatti in Napels te vervangen. Het dramatische barokke muziekstuk moet plaats ruimen voor een veel gevoeligere versie, en de originele lofzang aan God wordt ingewisseld voor een prachtige tweezang, waar expressiviteit en variatie primeren. Muziek staat hier ten dienste van het uitdrukken van de gevoelens van de mens.

Pergolesi’s Stabat Mater kan dan ook niet anders dan recht tot het hart spreken.

Beluister deze versie van Pergolesi's Stabat Mater, met Philippe Jaroussky & Emöke Barath, die wij prachtig vinden....